Κώστας Κοσμάτος: Η ανάγκη για επιστροφή του δημόσιου συστήματος υγείας στην «εποχή του κορονοϊού», www.dikastiko.gr, 30-3-2020
Την δεκαετή οικονομική κρίση στη χώρα μας διαδέχτηκε η πανδημία του κορονοϊού, με απώλειες χιλιάδων ατόμων σε όλο τον κόσμο.
Η οικονομική κρίση και η πανδημία του κορονοϊού είναι δύο ξεχωριστά φαινόμενα, αλλά η χρονική τους απόσταση είναι τέτοια που μας επιτρέπει βασικές παρατηρήσεις στο πεδίο του δημόσιου συστήματος υγείας, κυρίως για τις στάσεις που παρατηρούνται από την κυρίαρχη κοινή γνώμη στις δύο αυτές συγκυρίες, αναφορικά με το δημόσιο σύστημα υγείας, προσπαθώντας να αναδείξουμε τις σχετικές τους αποκλίσεις και συγκλίσεις.
Κατά κοινή παραδοχή, στην εποχή της οικονομικής κρίσης, απαξιώθηκε το δημόσιο σύστημα υγείας στη χώρα μας. Θεωρήθηκε, λοιπόν, ότι αποτελεί ένα θεσμό που κοστίζει πολλά και αποδίδει λίγα. Έτσι στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης οι δημόσιες μονάδες υγείας έμειναν χωρίς προσωπικό, χωρίς εξοπλισμό, χωρίς τις αναγκαίες προμήθειες σε υλικά. Οι ανασφάλιστοι έχασαν τη δυνατότητα περίθαλψης. Οι γιατροί στο σύνολό τους κατηγορήθηκαν ως «τεμπέληδες» και «φακελάκηδες». Η στροφή δε προς την ιδιωτική υγεία και ασφάλιση προέβαλε ως μονόδρομος. Είναι εμφανές ότι οι απόψεις αυτές εκκινούσαν από την ανάγκη περιστολής των δημοσίων εξόδων σε ένα χρονικό διάστημα μεγάλης οικονομικής ύφεσης και κατάφεραν να «κερδίσουν» την κοινή γνώμη, στη βάση της αναζήτησης των αιτίων της οικονομικής κρίσης: οι οικονομικοί πόροι που λείπουν θεωρήθηκε ότι δαπανήθηκαν -μεταξύ άλλων- και σε θεσμούς (και τους ανθρώπους τους) που «κατασπατάλησαν δημόσιο χρήμα». Και παρά τις προσπάθειες για αναστροφή της κατάστασης, τα παραπάνω στερεότυπα παρέμειναν αλώβητα στη συνείδηση του κοινού.
Στην «εποχή του κορονοϊού», αντίθετα, όλος ο πληθυσμός της χώρας φαίνεται ότι αισθάνεται ασφάλεια μόνο στις υπηρεσίες του δημόσιου συστήματος υγείας, καθώς η ιδιωτική περίθαλψη δεν μπορεί να ανταποκριθεί. Έτσι ανακοινώνονται προσλήψεις, ετοιμότητα για επιτάξεις ιδιωτικών θεραπευτηρίων (και μάλιστα από μια κυβέρνηση με ξεκάθαρη ρητορική υπέρ της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και πολέμια του «κρατισμού»), οι ίδιοι «πρώην τεμπέληδες και φακελάκηδες» γιατροί και νοσηλευτικό προσωπικό αναγορεύονται σε ήρωες (σχεδόν ημίθεους) και τα χειροκροτήματα γι’ αυτούς ακούγονται σε όλη τη χώρα. Τώρα που ο καθένας νιώθει (και είναι) ευάλωτος και ανασφαλής, εναποθέτει κάθε ελπίδα του στο δημόσιο σύστημα υγείας και στους ανθρώπους του.
Αυτή είναι νομίζω και η διαφορά των δύο φαινομένων. Κατά την οικονομική κρίση, ένα μέρος του πληθυσμού θεώρησε ότι η οικονομική του κατάσταση ήταν τέτοια που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες περίθαλψής του (και της οικογένειάς του) μέσω της παροχής ιδιωτικής ιατρικής κάλυψης, και ότι αρκούσε μια χαμηλής ποιότητας δημόσια περίθαλψη για τους αναξιοπαθούντες. Ένα άλλο μέρος του πληθυσμού υιοθέτησε τη ρητορική απέναντι στο «άχρηστο και δαπανηρό» δημόσιο σύστημα υγείας, κρίνοντας ότι οι περικοπές στις δαπάνες της αποτελεί έναν αναγκαίο μοχλό εξόδου από την κρίση. Και ένα άλλο μέρος πήρε ένα μοναχικό δρόμο, στη λογική «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Στην «εποχή του κορονοϊού» η οικονομική δυνατότητα του καθενός πια δεν αρκεί και ο φόβος κυριαρχεί: η πανδημία «χτυπά» σε όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα και μάλιστα με έμφαση στα υψηλότερα, λόγω της συχνής μετακίνησής τους σε άλλες χώρες, με αποτέλεσμα να εκτίθενται συχνότερα σε κίνδυνο από τη διασπορά του ιού.
Μια κοινή ωστόσο παράμετρος και στις δύο συγκυρίες αποτελούν οι απόψεις που κυριάρχησαν για την ευθύνη όλου του πληθυσμού και στη συμβολή του στις αιτίες που δημιούργησαν την κρίση, αλλά και τη διασπορά του κορονοϊού: από το «όλοι μαζί τα φάγαμε» της οικονομικής κρίσης, στην ανάδειξη της «ατομικής ευθύνης» ως μοναδικού γενεσιουργού λόγου για τη διασπορά του κορονοϊού.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει εμφατικά να τονιστεί ότι οι αιτίες της διασποράς του κορονοϊού δεν μπορεί να «χρεώνονται» μόνο και αποκλειστικά σε άτομα που «αψηφούν τις συστάσεις των ειδικών» και κυκλοφορούν στους δρόμους. Άλλωστε κάποια από τα άτομα αυτά είναι άστεγοι, εξαρτημένοι και «απόκληροι» αυτής της κοινωνίας και η γενική οδηγία «μένουμε σπίτι», μόνο ως κακόγουστο ανέκδοτο ακούγεται.
Οι αιτίες της διασποράς του ιού δεν μπορεί παρά να έχουν σχέση και με την αδυναμία του παρόντος δημόσιου συστήματος υγείας (λόγω της απαξίωσής του, όπως αναφέρθηκε παραπάνω) να ανταποκριθεί με πολλαπλούς ελέγχους σε τυχαία δείγματα, να αντιμετωπίσει τη διασπορά που δημιουργείται σε χώρους ομαδικής συμβίωσης (λόγω της ανυπαρξίας προνοιακών δομών), να προμηθεύσει το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό με κατάλληλα μέσα, να δημιουργήσει (με κάθε τρόπο) Μονάδες Εντατικής Θεραπείας για τον αναμενόμενο να νοσήσει πληθυσμό. Για τον λόγο άλλωστε αυτό η χώρα μας έλαβε -και ορθά- τόσο νωρίς το μέτρο της καθολικής απαγόρευσης της κυκλοφορίας, διαφορετικά το σημερινό δημόσιο σύστημα υγείας δεν είναι δυνατόν να ανταπεξέλθει σε εκατοντάδες παράλληλα νοσούντες.
Ας μην ξεχνάμε, λοιπόν, ότι πέρα από την «ατομική» ευθύνη συντρέχει παράλληλα (και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό) «κρατική» ευθύνη, ως υποχρέωση του Κράτους να «μεριμνά για την υγεία των πολιτών» (άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος), που αποτελεί συστατικό στοιχείο μιας δημοκρατικής κοινωνίας.
Το δημόσιο σύστημα υγείας και οι προνοιακές δομές, όπως δείχνει λοιπόν η σύγχρονη ιστορία που ζούμε όλοι, είναι θεσμοί αναγκαίοι και απαραίτητοι για όλους. Προκειμένου να είναι στο πλευρό κάθε πολίτη, όποτε τα έχει ανάγκη, ανεξάρτητα από την οικονομική και κοινωνική του θέση.
Είναι πάντως αυτονόητο ότι για να λειτουργήσει το δημόσιο σύστημα υγείας δεν αρκεί μόνο να το χειροκροτούμε. Χρειάζεται να το ενισχύουμε με σταθερές υποδομές και χρηματοδότηση, με γενναίες αυξήσεις προσλήψεων ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού και ικανοποιητικές αμοιβές. Και αυτό θα πρέπει να γίνει άμεσα, καθώς η νέα (και ίσως μεγαλύτερη από αυτήν που ζήσαμε την τελευταία δεκαετία) κρίση μετά την πανδημία του κορονοϊού είναι απολύτως ορατή.
Μήπως λοιπόν έφτασε η στιγμή για συλλογική διεκδίκηση για την «επιστροφή» του κοινωνικού κράτους πρόνοιας; Η αλλαγή των στάσεων (αρκεί η αλλαγή αυτή να είναι ειλικρινής και να μην κατευθύνεται μόνο από το θυμικό και από το φόβο) αποτελεί ένα καλό πρώτο βήμα. Η «εκούσια κατ’ οίκον έκτιση της ζωής μας» αυτό το χρονικό διάστημα, αφήνει αρκετό χρόνο για νηφάλιες και ορθολογικές προσεγγίσεις, αναθεωρήσεις, αλλά και για διεκδικήσεις που μπορούν να συμβάλλουν σε δίκαιες για όλους επιλογές!